سومین همایش بررسی سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ روز بیست و هشتم آذر ۱۳۹۱ با همکاری قطب دادههای ترتیبی و فضایی و گروه آمار دانشگاه فردوسی مشهد، انجمن آمار ایران، پژوهشکده‌ی آمار، مرکز آمار ایران و صندوق جمعیت سازمان ملل متحد در محل تالار همایش دانشکده علوم اداری و اقتصادی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد.
با توجه به اهمیت موضوع سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰، سومین همایش به‌منظور آشنایی و بررسی نقاط ضعف و قوت آن و ویژگیهای سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ با محورهای مطالعات تطبیقی، طراحی و اجرا، مروری بر نتایج و پرسش و پاسخ انجام شد.
در این همایش سعی شده است زمینهای برای تبادل اطلاعات و بررسی چگونگی اجرای سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ فراهم شود تا اساتید آمار، متخصصین آمار، کارشناسان آمار در مؤسسات دولتی و خصوصی سطح استان و دانشجویان آمار ضمن در جریان قرار گرفتن، بتوانند نقطه نظراتی را در جهت بهبود آن ارائه نمایند.
در این همایش جمعی از مسئولان مرکز آمار ایران، ریاست انجمن آمار ایران، ریاست پژوهشکده آمار، مدیر کل آمار و اطلاعات استانداری خراسان رضوی و نماینده‌ی صندوق جمعیت سازمان ملل متحد حضور داشتند و پس از ارائه‌ی گزیده نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ و شیوه‌ی اجرای آن به پرسش‌های اساتید، دانشجویان آمار و سایر مدعوین پاسخ دادند.
آمار و نتایج سرشماری مهم‌ترین ابزار علمی و فراهم آورنده‌های زیر ساخت‌های لازم جهت تصمیم‌گیری‌های کلان دولتها است
آقای دکتر محسن محمدزاده رئیس انجمن آمار ایران به‌عنوان اولین سخنران نکاتی را در خصوص فعالیتهای انجمن آمار ایران ارائه نمودند. رئیس انجمن آمار ایران در این همایش با اشاره به فعالیت این انجمن از سال ۶۹ تاکنون گفت: برگزاری ۵ همایش دانشجویی، کارگاههای آموزشی و سخنرانیها با همکاری گروههای آموزشی دانشگاهها از جمله اقدامات این انجمن است. دکتر محمدزاده با بیان این که سال ۲۰۱۳ میلادی سال آمار و برنامهریزی اعلام شده است، گفت: افزایش سطح آگاهی جامعه از قدرت و نفوذ آمار در برنامهریزیهای آموزشی و توسعه آگاهی جامعه در خصوص سواد آماری، ارتقای خلاقیت و توسعه علم آمار و احتمال از اهداف این نامگذاری است. وی با بیان این که ۲۹ خانه ریاضی در کشور فعالیت میکنند، اظهار امیدواری کرد در سال جهانی آمار (۲۰۱۳ میلادی) خانه آمار در کشور تاسیس شود که البته در این راستا خانه آمار اصفهان در مرحله راه اندازی است. وی با انتقاد از ارائه درسهای آمار دانشگاهی توسط افراد غیرمتخصص گفت: انجمن آمار ایران برای حمایتهای صنفی از جامعه علمی آمار در پی تشکیل سازمان آمارشناسی است.
سعی داریم تجربیات سرشماری در ایران را به کشورهای دیگر انتقال دهیم
دومین سخنرانی همایش توسط آقای کبیری مدیر پروژههای صندوق جمعیت سازمان ملل متحد ارائه شد. وی با اشاره به نقش آمار در مدیریت و حکمرانی، گفت: سرشماری عمومی نفوس و مسکن، دادههای ثبتی یا حیاتی و طرح پیمایش سلامت و جمعیت (DHS) ۳ منبع اصلی صندوق جمعیت ملل متحد برای آمارگیری است. کبیری با اشاره به تصویب برنامه پنجم توسعه صندوق جمعیت سازمان ملل متحد همزمان با برنامه پنجم توسعه دولت جمهوری اسلامی ایران اظهار کرد: ۳ محور آمارگیری برای برنامهریزی جمعیتی، ارتقای سطح سلامت و بهداشت باروری و زنان و امور خانواده از محورهای اصلی این برنامه است. وی با بیان این که در کشورهای کمتر توسعهیافته از لحاظ ضعفهای زیرساختی، صندوق جمعیت سازمان به طراحی و اجرای سرشماری میپردازد، افزود: در کشورهای در حال توسعه به‌منظور بالا بودن ضریب دقت آمارهای ثبتی و حیاتی، سرشماری دورهای انجام میشود و در برخی از کشورهای پیشرفته مبنای آمارگیری همان آمارهای حیاتی ثبت شده در سیستم است. وی جمع آوری اطلاعات بر اساس کد ملی، اضافه کردن سؤالات مربوط به فوت و مبنا قرار دادن این سؤال برای تعیین میزان مرگ و میر مادران و شاخص توسعه سلامت در کشور را از ویژگیهای اولین سرشماری ۵ ساله کشور که در سال ۹۰ انجام شد، بیان کرد. وی با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران در بین دیگر کشورها از جایگاه ویژهای در زمینه توسعه علم آمار برخوردار است، گفت: در همین راستا صندوق جمعیت ملل متحد در قالب همکاری جنوب - جنوب از مسئولان مراکز آمار ۱۰ کشور عضو اکو دعوت کرد با حضور در ایران از نزدیک از روند سرشماری دیدن و از تجارب ایران در این زمینه استفاده کنند.
وی با یادآوری اینکه طرح سرشماری عمومی نفوس و مسکن از ۲ الی ۲۲ آبان سال گذشته در سراسر کشور اجرا شد، برگزاری این سرشماری برای اولین بار در یک دوره پنجساله، جمع آوری اطلاعات با ثبت کد ملی و اضافه کردن گزینه مربوط به فوت را از جمله ویژگیهای منحصر به فرد این سرشماری عنوان کرد.
در نظام آماری دنیا هنوز هیچ کشوری نتوانسته است به جایگزینی برای حذف کامل سرشماری دست یابد
آقای زاهدیان رئیس پژوهشکده‌ی آمار سخنران سوم این همایش بودند. رئیس پژوهشکده‌ی آمار نیز با طرح این موضوع که برخی افراد سرشماری را آمارگیری سنتی و از مد افتاده میدانند، گفت: بر اساس گزارش سال ۲۰۱۱ کمیسیون آمار سازمان ملل از ۱۳۷ کشور جهان، در ۷۷ کشور آمارگیری به صورت سرشماری انجام میشود. زاهدیان مصاحبه رو در رو، پست- خانوار- پست، مأمور- خانوار- مأمور، مأمور- خانوار- پست و تکمیل اینترنتی پرسش نامه را از دیگر شیوههای جمعآوری اطلاعات دانست و افزود: در سال ۲۰۱۲ از میان ۱۳۸ کشور دنیا، ۱۱۵ کشور سرشماری را به صورت سنتی (رو در رو) انجام دادهاند. وی خاطر نشان کرد: در روش سرشماری سنتی، فقط آدرس را نگاه میکنند که پیوند کد ملی و کد پستی است. زاهدیان افزود: روش دیگر سرشماری، روش غلتان است که فقط کشور فرانسه از آن استفاده می‌کند بدین ترتیب که کشور را به ده قسمت تقسیم نموده و در طول دوره‌های زمانی آنها را سرشماری میکنند. رییس پژوهشکده آمار ایران اظهار کرد: در سرشماری‌ها ۱۷ کشور از روش مصاحبه رو در رو، ۳۹ کشور از روش خوداظهاری کاغذی و ۳۲ کشور از روش خوداظهاری اینترنتی استفاده میکنند که ۲۵ درصد از داده‌ها ثبتی بوده است. وی کشورهای استرالیا، آمریکا و کانادا را کشورهای پیشرو در سرشماری‌های آماری عنوان نمود.
آقای زاهدیان با بیان اینکه سایر روش‌های جمع آوری اطلاعات از خانوارها نظیر سرشماری از طریق اینترنت،خودتکمیلی پرسشنامه،استفاده از روش پستی،سرشماری غلطان و استفاده صرف از آمارهای ثبتی به عنوان جایگزین کامل سرشماری دارای نقصان میباشد تصریح کرد: در نظام آماری جایگزین کاملی برای سرشماری نمیتوان تعیین و سرشماری را کاملاً حذف کرد چرا که اطلاعات هویتی نظیر نام و نام خانوادگی،جنسیت، وضع مهاجرت و زناشویی، مدرک تحصیلی، شغل و...از طریق سرشماری پرسیده میشود.
وی تفاوت در تعاریف مفاهیم آماری با مفاهیم اداری، وجود نقص و محدودیت در عدم پوشش کافی دادههای اداری، نبود پیوند میان اعضای خانوارها در آمارهای ثبت احوال و همچنین عدم همسانی بین دادههای آماری و دادههای مکانی نقشه را از جمله دلایل حذف نشدن سرشماری در نظام آماری کشورهای دنیا دانست.
اجرای سرشماری به روش نوین در ایران قدمتی ۶۰ ساله دارد
آقای نورالهی مشاور رئیس مرکز آمار ایران نیز سخنران چهارم در این همایش بودند. ایشان با اشاره به سابقه سرشماری در ایران و جهان اظهار داشتند از آنجا که دولتها با در اختیار داشتن آمار و اطلاعات صحیح می‌توانند نیازهای جامعه را تشخیص و برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را تنظیم نمایند، بنابراین برای تحقق این هدف، لازم است تمام اطلاعات مورد نیاز در سطوح مختلف جغرافیایی، در دست باشد و دستیابی به این‌گونه اطلاعات از راه انجام سرشماری‌های نفوس و مسکن میسر میشود. آقای نورالهی با بیان اینکه امروزه سرشماری عمومی نفوس یکی از عمدهترین راه‌های شناخت ویژگیهای جمعیت کشورها به‌منظور برنامهریزی، نظارت، کنترل و ارزیابی خدمات و فعالیتهای ملی و منطقه‌ای میباشد، اظهار داشتند سرشماری در اغلب کشورها، که عموماً با ویژگیهای مسکن نیز توأم است، هر ۵ یا ۱۰ سال یک بار اجرا میشود.
ایشان با اشاره به سابقه تاریخی سرشماری در بابل، مصر، چین و ایران گفت: اولین سرشماری جمعیت به صورت نوین برای برنامهریزی سیاسی- اجتماعی در سال ۱۷۴۹ در کشور سوئد صورت گرفته و پس از آن سایر کشورها اقدام به انجام سرشماری نموده‌اند. وی اظهار کرد: در حال حاضر اکثر کشورهای جهان به‌طور منظم و در فواصل زمانی ۵ یا ۱۰ ساله به سرشماری عمومی نفوس و مسکن اقدام می‌نمایند. به‌طوری که در فاصله سال‌های ۲۰۰۴-۱۹۴۵ در جهان بیش از ۱۳۰۰سرشماری عمومی نفوس و مسکن به مرحله اجرا درآمده است. دانشجویان آمار بیشتر از دادههای سرشماری استفاده نمایند
خانم فریبا بنیهاشمی مدیر کل دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری مرکز آمار ایران یکی از مدعوین همایش بود. مدیرکل دفتر جمعیت در ارائه سخنرانی خود گفت: بعد خانوار سرشماری سال ۹۰، کمترین بعد در سرشماری‌ها بوده است. وی خاطرنشان کرد: ترکیب خانوارهای یک نفره، ۷ درصد است که دلیل این افزایش را سالمندی میدانند. وی گفت: در بخش زنان سرپرست خانوار افزایش داشته‌ایم که تغییرات اجتماعی را نشان می‌دهد و در سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۹۰، تراکم جمعیت تهران در رأس است و سمنان کمترین تراکم را داشته است. بنیهاشمی افزود: در سرشماری سال ۹۰ از ۷۵ میلیون و ۱۴۹ هزار و ۶۶۹ آمار گرفته شده، جمعیت شهری ۵۳ میلیون و ۶۰۴ هزار و ۶۶۱ بوده در حالی که جمعیت روستایی ۲۱ میلیون و ۴۴۶ هزار و ۷۸۳ بوده است و متوسط رشد سالیانه جمعیت ۱.۳ است. وی اظهار کرد: کاهش جمعیت روستایی به دلیل تغییر کاربری روستاها به شهر بوده است و تعداد خانوارهای آمار گرفته شده هم ۲۱ میلیون و ۱۸۵ هزار و ۶۴۷ است. وی با بیان اینکه رسانه‌ای شدن هرم سنی کشور به دلیل پنجره فرصت است، تصریح کرد: افراد جوان کشور بیشترین جمعیت را دارند که بهترین فرصت برای توسعه‌یافتگی کشور است مشروط به اینکه از فرصت استفاده شود. بنیهاشمی افزود: پنجره فرصت تغییر بار تکفل را در پی دارد که این انتظار برای افزایش جمعیت هنوز برآورده نشده است که امری خطرناک محسوب میشود. بنیهاشمی ادامه داد: سال‌خورده‌ترین کشور لیگان است که ۸.۱ درصد از جمعیت آن را افراد بالای ۶۵ سال تشکیل داده و کمترین شهر استان سیستان و بلوچستان با ۳۷.۶ درصد جمعیت زیر ۲۹ سال بوده است. وی اضافه کرد: جمعیت جوان کشور برای مردان ۳۱.۴ و برای زنان ۳۱.۷ درصد بوده و برای سالمندی هم مردان ۵.۷ و زنان ۵.۸ درصد ثبت شده است و نسبت جنسی هم ۱۰۲ مرد در برابر ۱۰۰ زن است. وی در خصوص آمار با سوادی که در سال ۱۳۳۵، ۱۵ درصد بوده است، بیان کرد: اکنون ۸۴.۸ درصد جمعیت کشور دارای سواد خواندن و نوشتن هستند و در تحصیلات عالی پنج میلیون و ۴۰۰ هزار نفر از مردان و در زنان حدود پنج میلیون نفر برخوردار هستند. مدیر کل دفتر آمارهای جمعیت، سرشماری و نیروی کار مرکز آمار ایران گفت: میانگین سن ازدواج مردان ۲۶ سال (تقریباً) است و در زنان ۲۳.۴ سال است و مهاجرت داخل استان ۵ میلیون و ۵۳۴ هزار و ۶۶۶ بوده است. در ادامه جلسه، پرسش و پاسخ و میزگرد برگزار شد که آقای دکتر محمدزاده رئیس انجمن آمار ایران، آقای زاهدیان رئیس پژوهشکده آمار، آقای کبیری نماینده صندوق جمعیت سازمان ملل متحد، آقای نورالهی مشاور رئیس مرکز آمار ایران و سرکار خانم هاشمی دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری مرکز آمار ایران به سؤالات شرکت کنندگان پاسخ دادند.