با توجه به اجرای سرشماری عمومی نفوس و مسکن در مهر و آبان سال 1395، پژوهشکده‌ی آمار با همکاری مرکز آمار ایران و صندوق جمعیت سازمان ملل در ایران (UNFPA) ، نشست تخصصی یک روزه در زمینه بررسی تجربیات کشور کره جنوبی در زمینه سرشماری الکترونیکی را در تاریخ 2/5/1395 با حضور شرکت‌کنندگانی از دفاتر مختلف مرکز آمار ایران، سازمان ثبت احوال و پژوهشکده‌ی آمار برگزار نمود. مدرس این دوره آقای هیونگ سیوگ کیم مشاور فنی صندوق جمعیت ملل متحد و مدیر سابق سرشماری مرکز آمار کره جنوبی بود. با توجه به این‌که در سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395 روش جمع‌آوری داده‌ها از طریق اینترنتی و مصاحبه چهره به چهره با استفاده از تبلت صورت می‌گیرد لذا هدف این نشست، استفاده از تجربیات اداره آمار کره جنوبی در خصوص جمع‌آوری اطلاعات سرشماری به صورت اینترنتی و نحوه‌ی استفاده از تبلت در سرشماری و آمارگیری‌ها بوده است.
این نشست در ۲ مردادماه، با سخنرانی خانم دکتر زهرا رضائی قهرودی، رئیس پژوهشکده‌ی آمار و با حضور آقای هیونگ سیوگ کیم مدیر سابق سرشماری مرکز آمار کره جنوبی، آقای دکتر گلستان، مدیر کل دفتر ریاست، روابط عمومی و همکاری‌های بین‌الملل مرکز آمار ایران و آقای کبیری، مدیر برنامه صندوق جمعیت سازمان ملل متحد رسماً افتتاح شد. ایشان با بیان تاریخچه‌ی اجرای سرشماری عمومی نفوس و مسکن در ایران، درباره‌ی سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395 و نحوه‌ی جمع‌آوری اطلاعات توضیحاتی ارائه دادند. ایشان با اشاره به این مطلب که مهم‌ترین ویژگی سرشماری نفوس و مسکن 1395 جمع آوری آمار به صورت اینترنتی و استفاده از تبلت بجای فرم‌های کاغذی در مصاحبه‌های رو در رو است، یکی از مهم‌ترین ویژگی این سرشماری را استفاده از تجهیزات IT برای کاهش هزینه و افزایش اثربخشی بیان کردند. ایشان همچنین به تجربه موفق مرکز آمار ایران در خصوص حذف کاغد و استفاده از تبلت در سرشماری کشاورزی سال ۱۳۹۳و آمارگیری‌های مرکز آمار ایران اشاره کردند. شایان ذکر است سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395 ایران به روش اینترنتی (e-census) از 3 مهر تا 24 مهر و سرشماری حضوری از 25 مهر تا 25 آبان انجام خواهد شد.
اهم مطالب ارائه شده در نشست
1) در خصوص استفاده بهینه از فن‌آوری، یکی از مهم‌ترین مسایل در این زمینه بحث امنیت داده و ارسال داده در سیستم برخط و همچنین ارسال از طریق تبلت‌ها هستند. لذا هرگونه اتصال به شبکه بدون در نظر گرفتن مسایل امنیتی و زیرساخت‌های لازم میتواند امنیت سیستم داده را به خطر اندازد. مساله دیگر بحث دقت در مصاحبه و جمع آوری اطلاعات است. اغلب پرسشگران بجای تمرکز بر پاسخ‌ها، تمام حواس خود را در هنگام مصاحبه به استفاده از تبلت و نحوه ورود اطلاعات به آن می‌دهند. در این حالت مهارت‌های داوری برای گرفتن پاسخ‌های صحیح از میان میرود.
2) وجود زیرساخت‌های فنی (سرعت اینترنت، توانایی سرورها[1] و غیره) لازم برای اتصال به شبکه برای پاسخگویان بسیار مهم است. برای این منظور باید الگوی رفتار تکمیل پرسشنامه‌ها در طول روز و در طول دوره (پرسشنامه آنلاین) مورد ارزیابی دقیق قرار گیرد. با توجه به تمایل بیشتر پاسخگویی در روزهای پایانی دوره، لذا زیرساخت‌های اینترنتی باید توانایی پاسخگویی به حجم بالایی از کاربران را در روزهای پایانی داشته باشد.
وجود آمار دقیق از نفوذ اینترنت به تفکیک شهرها و گروه‌های سنی، لازم است. ساعت‌های پایان روز به ویژه ساعت‌های بعد از وقت اداری حجم بالاتر کابران را به خود اختصاص می‌دهد. جوانان (دانش آموزان و دانشجویان) نقش بسیار مهمی در تکمیل پرسشنامه‌های انلاین در خانوار ایفا می‌کنند (در بحث کارزارهای تبلیغاتی بطور مشخص به نقش جوانان و برنامه های ویژه برای آنان اشاره می‌شود). رفتار و نحوه استفاده از اینترنت توسط کاربران جوان باید مورد شناسایی دقیق قرار بگیرد. خانوارهای تک نفره تمایل بیشتری به استفاده از پرسشنامه آنلاین دارند. باید امکان دسترسی این خانوارها برای تکمیل پرسشنامه برخط بیشتر شود زیرا دسترسی به آنان برای مصاحبه حضوری سخت است.
3) استفاده از مرورگرهای مختلف (گوگل، فایرفاکس، اکسپلورر) یکی از مسایلی است که باید مورد توجه دقیق قرار گیرد. در واقع طراحی پرسشنامه های آنلاین باید بگونه‌ای باشد که همه این مرورگرها را حمایت کند تا نرخ مشارکت بالا رود.
4) طراحی و تدوین برنامه‌های اضطراری و جایگزین (contingency plan) در صورت نارسایی سیستم‌های آنلاین و اینترنت، حیاتی است.
۵) کارزارهای تبلیغاتی و استفاده از مشوق ها: اول از هر چیز مرکز آمار ایران باید یک استراتژی تبلیغاتی مشخص برای سرشماری با توجه به شرایط محیطی، اجتماعی و فرهنگی ایران و همچنین قومیت ها، تهیه و تدوین نماید. این استراتژی دو جمعیت هدف اصلی دارد: شهروندان (پاسخگویان) و ستادهای استانی. همچنین باید هدف‌گذاری معقول برای میزان مشارکت در پرسشنامه‌های آنلاین از ابتدا صورت پذیرد.
بهتراست که از مشوق‌های مالی و هدیه‌های نقدی برای پاسخگویان استفاده نشود. این نوع هدیه‌ها میتواند برای ستادهای استانی و پرسشگران مفید باشد.
ایجاد رقابت در میان استان‌ها در کشور کره جنوبی با توجه به اهمیت مساله رقابت در فرهنگ این کشور، موفقیت آمیز بوده است. در این مورد استان‌ها باید با شاخص‌های مختلف و متعدد مورد ارزیابی (نرخ مشارکت اینترنتی، نرخ های مربوط به پرسشگران و غیره) قرار گیرند. با توجه به نقش مهم و حیاتی نوجوانان و جوانان (دانش آموزان و دانشجویان) در تکمیل پرسشنامه‌های آنلاین، مرکز آمار کره با همکاری با وزارت آموزش این کشور طرح‌های تشویقی را برای این گروه سنی در نظر گرفت. دادن گواهی‌نامه های معتبر برای قبولی در دانشگاه و همچنین ورود به بازار کار از جمله این مشوق‌ها بوده است. در کره جنوبی 9% از کل هزینه سرشماری برای طراحی و اجرای کارزارهای تبلیغاتی استفاده می‌شود. طراحی و تدوین شعار، لوگو و نماد سرشماری بسیار اهمیت دارد و در جلب حمایت و مشارکت بسیار مهم است. تبلیغات باید به مخاطبان چنین الغا کند که استفاده از پرسشنامه آنلاین به منظور رفاه شهروندان و پاسخگویان است و نه راحتی مرکز آمار ایران. در واقع در صورتی که بتوانید خانوارهایی که پرسشنامه آنلاین را تکمیل می‌کنند ردیابی کنید، و پرسشگران را به درب منازلشان نفرستید، از این مساله می‌توانید در تبلیغات، تحت عنوان "راحتی پاسخگویان" استفاده کنید و میزان مشارکت را بالا ببرید. استفاده از دستگاه‌های گوشی هوشمند برای تبلیغات سرشماری بسیار موثر است.
۶) طراحی و فرمت پرسشنامه: پرسشنامه‌هایی آنلاین باید از طراحی بسیار دقیق، ساده و دوستدار کاربر برخوردار باشند. کوچکترین مشکل و عدم دقت در این پرسشنامه‌ها سبب می‌شود که کاربران و پاسخگویان از ادامه تکمیل پرسشنامه‌ها انصراف دهند. در کشور کره برای طراحی دقیق پرسشنامه‌ها (سایز، رنگ، فرم و شکل، حرکت های عمودی و افقی و غیره) از سه منبع کنترلی استفاده می‌شود:
مصاحبه های شناختی تکنولوژی ردیاب چشم (eye tracker)[2] نظر کارشناسان
در پایان نشست، جلسه هم‌اندیشی و مشاوره بین مدیران ارشد سرشماری مرکز آمار ایران و پژوهشکده‌ی آمار و مدرس دوره برگزار گردید.
برخی از پیشنهادات مهم به شرح زیر است:
کشور ایران جزو کشورهای پیشرو در دنیا است که برنامه‌ریزی برای اجرای 100 درصدی سرشماری الکترونیکی (بدون کاغذ) را انجام داده است. مستندسازی دقیق تجربیات این سرشماری میتواند برای برنامه آینده در ایران و همچنین دیگر کشورهای منطقه و جهان بسیار مفید باشد. طراحی و تدوین کد شناسایی منحصر بفرد خانوار: در فقدان سیستم ثبتی و آدرس مبنا، ایجاد کد شناسایی منحصر بفرد خانوار میتواند گام بزرگی در این راستا باشد. برای این منظور ابتدا باید لیست خانوار کشور تهیه شود. این کد در واقع واسط بین کدهای فردی (کد ملی) و آدرس (کد ساختمان/پستی) خواهد بود و تدوین اطلاعات ثبتی مبنا را تسهیل خواهد نمود. در واقع کد خانوار کلیدهای اتصال سرشماری نفوس و سرشماری کشاورزی را بعد ا فراهم خواهد آورد. باید از فرصت سرشماری 1395 در تهیه کد خانوار و تولید آن، استفاده کرد. اتصال سرشماری نفوس و مسکن و سرشماری کشاورزی بسیار مهم است و میتواند در کاهش هزینه ها بسیار موثر باشد. طراحی یک سیستم برای ردیابی خانوارهایی که پرسشنامه برخط را تکمیل می کنند و عدم ارسال پرسشگر به درب منازل آنان در کاهش هزینه ها و تسریع فرایند جمع‌آوری اطلاعات بسیار موثر است. دوره تکمیل پرسشنامه برخط باید با توجه به نرخ دقیق و بروز نفوذ اینترنت، الگوی رفتاری استفاده از اینترنت بویژه در میان نوجوانان و جوانان، تنظیم شود. طراحی، صفحه آرایی و فرم پرسشنامه‌ها باید با دقت زیاد انجام گیرد. ظرفیت‌های زیرساخت اینترنتی و فنی باید با توجه به الگوی مصرف کاربران (طول روز و طول دوره) ارزیابی و تکمیل ظرفیت گردد. طراحی و تدوین طرح‌ها و برنامه‌های جایگزین در صورت مشکلات غیرقابل پیش بینی در سیستم‌ها و زیرساخت‌ها بسیار مهم است.