جامعهی نادر، زیرمجموعهای کوچک از جامعه اصلی یا یک جامعه عمومیتر است. یک جامعهی نادر میتواند نسبتی کمتر از یک دهم، یک صدم، یک هزارم یا حتی کمتر از آن را از جامعه اصلی به خود تخصیص دهد. مهمترین ویژگی در نمونهگیری از جوامع نادر نبود چارچوب نمونهگیری مناسب برای این زیرجامعه است. از همینرو است که تلاش برای دستیابی به نمونهای معرف از جامعه نادر و نیز یافتن اندازه مناسب و بهینه نمونه، چالش اصلی در نمونهگیری از این جوامع محسوب میشود.
با توجه به شرایط حاکم بر جامعه و هدف از نمونهگیری، روشهای مختلفی برای نمونهگیری از جوامع نادر ارائه شده است. یکی از عواملی که براساس آن میتوان روشهای نمونهگیری از جوامع نادر را تفکیک کرد، هدف نمونهگیری از این جوامع است. گاهی هدف بررسی نمونهای، صرفاً برآورد تعداد اعضای جامعه نادر یا نسبت جامعه نادر در جامعه اصلی است. در این صورت از شیوههای عمومیتر نمونهگیری از جامعه اصلی برای نیل به این هدف میتوان بهره گرفت. اما در بسیاری از موارد هدف، شناخت بیشتر و دقیقتر ویژگیهایی از اعضای جامعه نادر، بهویژه برآورد میانگین متغیرهایی خاص برای اعضای این جامعه یا برآورد نسبتی از اعضای جامعه نادر است که دارای مشخصهی خاصی هستند. در چنین مواردی نسبت به نمونهگیری از جوامع نادر اقدام میشود. برایناساس موضوع نمونهگیری از جوامع نادر بیشتر ناظر بر این هدف خواهد بود. البته گاهی اهداف دیگری نیز در بررسی ویژگیهای اعضای جامعه نادر مطرح میشود که این اهداف عمدتاً از طریق پاسخگویی به یکی از اهداف فوق قابل حصول است.
طرح پژوهشی«نمونهگیری از جوامع نادر» بر اساس اهداف فوق تهیه و تدوین شده است. در فصل نخست به کلیات مبحث نمونهگیری از جوامع نادر پرداخته شده است. در فصل دوم روشهای برآورد میزان رواج ویژگی نادر یا برآورد اندازهی جامعهی نادر مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل سوم موضوع برآورد میانگین متغیرهایی خاص برای اعضای جامعهی نادر یا برآورد نسبتی از اعضای جامعه نادر که دارای مشخصهی خاصی هستند، مورد مطالعه قرار گرفته است. امید است تا با امکان سنجی مناسب، اجرای طرحهای نمونهگیری از جوامع نادر در دستور کار مرکز آمار ایران قرار گیرد.